Victor Lamme is hoogleraar en hersenonderzoeker bij de afdeling Psychologie van de Universiteit van Amsterdam. Hij onderzoekt ons bewustzijn. Hij gebruikt zijn bevindingen om uit te leggen waarom zoveel mensen niet met hun pensioenopbouw bezig willen zijn. En, misschien wel belangrijker, vertelt wat de overheid zou moeten doen om ervoor te zorgen dat we wél ons best gaan doen voor later.

Waarom vinden we sparen voor ons pensioen stom?

“Als je mensen de keuze geeft tussen € 1000 nu of € 2000 over een jaar, kiest bijna iedereen voor € 1000 nu. Sparen voor je pensioen werkt hetzelfde: je gaat nu iets wegzetten voor iets dat je over dertig jaar misschien terugkrijgt. Ons brein is veel minder gevoelig voor beloningen op de lange termijn. Als je moet kiezen tussen nu een verre reis maken of een grotere auto rijden en ‘later’ is de keus vaak snel gemaakt. Het brein werkt nou eenmaal zo. Je kunt niet verwachten dat we dat tegen onze natuur in gaan doen. Je ziet het in andere landen: waar pensioensparen niet verplicht is doet bijna niemand het. Neem Amerika. Daar zie je veel mensen van 75 boodschappen inpakken om wat geld bij elkaar te sprokkelen.”

Gek eigenlijk; we willen toch gaan genieten van het pensioen?

“Het woord ‘pensioen’ kan je aan golfen of vakantie doen denken. Toch blijkt dat we pensioen vooral associëren met negatieve zaken als dood, ziekte en armoede. En dat is begrijpelijk als je nog wat jonger bent. Negatieve emoties zorgen ervoor dat je niet gaat sparen. Wie wil er nou nadenken over narigheid? Veel verzekeringen spelen wel op angst in. Dat is anders: als je huis afbrandt helpen zij je opbouwen. ‘Verzeker je tegen brand, wij zijn de oplossing’. Dat kunnen pensioenfondsen beter niet doen. Daar is het pensioen als product te onzeker en te weinig tastbaar voor. De kans is groot dat die angst waar je een beroep op doet dan aan je product gaat kleven.”

“Negatieve emoties zorgen ervoor dat je niet gaat sparen.
Wie wil er nou nadenken over narigheid?”

Hoe kan de communicatie beter?

“Het moet allemaal veel duidelijker. Eerst was het 65. Toen werd het 67. Dat was nog niet besloten, of het werd afhankelijk van je leeftijdsverwachting. Dat is één ding. Daarnaast: hoeveel je krijgt is onzeker. Dus zo transparant moet je helemaal niet willen zijn. Eigenlijk zeggen die fondsen: ‘wij weten het ook niet’. Die onzekerheden zorgen voor een angstprikkel. Die angstprikkel zorgt dat je er niks mee te maken wil hebben.”

Pensioenfondsen en overheid geven nu toch ook al inzicht in het pensioen dat je zult krijgen?

“De ‘transparantie’ die er nu is, met bedragen die helemaal niet zeker zijn, dat schiet niks op. Het voelt alsof ze hun verantwoordelijkheid over de schutting gooien: ‘we hebben je het verteld dus zoek het zelf maar uit’. Terwijl je juist lef moet hebben. Zeg gewoon hoeveel pensioen je krijgt. Niet ‘waarschijnlijk dit, maar misschien minder’. Zeg ‘dit krijg je sowieso, maar waarschijnlijk meer’. Natuurlijk kun je het niet 100% garanderen. In die zin lijkt het op wat artsen doen. Een arts zegt gewoon: ‘je bent genezen!’. Dat stelt patiënten gerust; dat is goed voor hun welzijn. Er is natuurlijk altijd een kans dat het toch nog niet helemaal goed zit. Ik vind je dan toch een betere arts. Oké, je vertelt misschien niet 100% de waarheid, maar so what. Met een leugentje om bestwil is niks mis.”

“Een maandbedrag laten zien is suf;
dat is altijd minder dan je nu verdient”

Hoe kun je mensen nog meer betrekken bij pensioenopbouw?

“Je moet zorgen dat het draagvlak onder het pensioen niet wegvalt. Iets slimmer omgaan met communicatie kan zeker. Nu is ‘verstandig’ het toverwoord; er worden rationele argumenten gegeven waarom je aan je pensioen zou moeten denken. Maar dat werkt niet. Het pensioen moet aantrekkelijk gemaakt worden. Brengt het van later naar nú. Speel actief in de op emoties van mensen. Beloof ze iets moois. Palmen, zee, strand, de voeten in het zand, het mooie leven. Een andere, kleine verandering is het totaalbedrag noemen. Een maandbedrag laten zien is suf; dat is altijd minder dan je nu verdient. Dat voelt niet goed. Maar als je nagaat hoeveel geld het is, dan is het een enorm bedrag. Het gaat om tonnen. Dan krijg je het gevoel ‘ze zijn lekker bezig voor mij’. Zet dat totaalbedrag er gewoon bij!”

Kun je die positieve zon, zee, strand wel aan de ‘negatieve’ term pensioen koppelen?

“Daar heb je marketing voor. Je wil de standaardperceptie van mensen veranderen. Het brein is niet gevoelig voor de toekomst. Dus als je een product dat over de toekomst gaat tussen de oren wil krijgen, moet je het naar het heden halen. Associeer het met dingen waar mensen blij van worden; waar ze een beeld van hebben. Vakanties of zo. Of aan een emotioneel iets als het afbetalen van je eigen huis. Het pensioen als middel om aan het einde van de rit je hypotheek af te lossen. Dat zijn heel simpele manieren om pensioen weer een beetje positief te laden. Je moet zorgen dat het niet het hele draagvlak verliest.”

“Ik ben nooit zo voor moeten. Maar als we het niet
verplichten dan doen veel mensen het niet”

Moet iedereen dan aan het pensioen, ook ZZP’ers?

“We moeten ervoor zorgen dat het draagvlak niet wegvalt. Pensioen is een goed iets, of we willen of niet. Moeten, moeten… ik ben nooit zo voor moeten. Maar als we het niet verplichten dan doen veel mensen het niet. Het is voor die individuen én voor de maatschappij onwenselijk dat je als zeventigjarige nog vakken moet gaan vullen bij de supermarkt. Het is terecht dat de overheid werknemers dwingt voor hun pensioen te sparen. De laatste tijd worden steeds meer werknemers ZZP’er. Het zou goed zijn als de overheid ook die groep verplicht een pensioen op te bouwen. Ja, een overheid die je verplicht een pensioen op te bouwen is een soort paternalisme. Maar het is erg belangrijk. En een goeie vader is goeie vader.”

Terug naar toekomt.nl