In 2013 vierde het Concertgebouworkest hun 125-jarig bestaan. Judith van der Wel reisde mee op hun jubileum wereldtournee. Naar aanleiding hiervan schreef ze Stemmen. Het geheim van het Koninklijk Concertgebouworkest. Wij krijgen een blik achter de schermen van het orkest. Nog beter: we leren ook de leden een beetje kennen. 

Van der Wel verstrengelt de verschillende thema’s van het boek op harmonieuze wijze: de geschiedenis van klassieke muziek, de geschiedenis van het orkest en hoe het orkest nu in elkaar zit. Het geheel wordt verlicht door sprekende anekdotes. “Meneer Labordus, uw pauken staan in brand”, riep oud-dirigent Bernard Haitink ooit. Paukist Jan Labordus had achter in het orkest zijn sigaret iets te lang laten liggen terwijl hij zijn partij speelde.

Spanning

Huidige chef-dirigent Mariss Jansons is erg gedreven en nauwgezet. Wel is hij vrij afhoudend. Dat heeft misschien met zijn broze gezondheid te maken: hij moest zijn krachten sparen voor de optredens. Dat is niet voor niets. De tournee bestaat uit 50 concerten en de verwachtingen liggen hoog. Het lukt Jansons elke keer ‘fier’ op de bok te staan. Tot het laatste concert van de tournee; dan moet hij halverwege door assistent-dirigent Rory MacDonald vervangen worden. Van der Wel sleept je mee in dit proces; de spanning is bijna onverdraaglijk.

“Alsof je water in je handen door de woestijn draagt”

De professionaliteit van de orkestleden blijkt uit alles. De uitdagingen van een tournee – steeds veranderende akoestiek, heimwee, bezuinigingen – mogen niet in de weg staan van de uitkomst. Ieder optreden moet uitmuntend zijn. “Het is alsof je water in je handen door de woestijn draagt en geen druppel verloren wilt laten gaan”, zegt hoboist Aleksej Ogrintsjoek. “En tegelijkertijd wil ik ook zelf van de muziek genieten.” Het geheim? Dat is misschien altijd naar elkaar blijven luisteren. Ook is de manier waarop het orkest wordt beheerd belangrijk. Het poldermodel betekent dat iedereen – de musici, de kantoor- en podiumtroepen – trots is op de prestaties van het orkest. Die betrokkenheid drijft ze aan steeds beter te presteren.

Ook Heddy Honigmann reisde in 2013 mee met het Concertgebouworkest.
Zij maakte de documentaire ‘Around the Word in 50 Concerts’.

Paradepaardjes

Van der Wel schetst de vaak bekritiseerde landen, zoals Argentinië en Rusland, waar de tournee neerstrijkt. Het orkest is een van de paradepaardjes van Nederland. Optredens worden vaak gebruikt om bruggen te slaan tussen twee werelden. Dat die werelden kunnen botsen wordt soms pijnlijk duidelijk. Het orkest kent sinds lang een grote diversiteit qua afkomst, geslacht en seksuele geaardheid. Van der Wel beschrijft de soms pijnlijke (innerlijke) verdeeldheid die de orkestleden hierdoor ervaren.

In Stemmen krijgen de veelal anonieme musici de kans om hun stem eens te laten horen. Het boek geeft leken een fascinerende blik op wat er achter de coulissen van een toporkest gebeurt. Voor fans van het orkest is het een mooie aanvulling.

****

Judith van der Wel: Stemmen. Het geheim van het Koninklijk Concertgebouworkest
Querido, € 19.99
ISBN 9789021458311
320 pagina’s

Lees meer recensies

Uitgelichte foto door Lona Aalders